Od niedawna w naszym przedszkolu funkcjonuje innowacja pedagogiczna pt.: Samodzielni, współpracujący, odpowiedzialni – innowacja pedagogiczna z elementami planu daltońskiego autorstwa mgr Małgorzaty Sałacińskiej, wicedyrektora oraz nauczyciela Przedszkola nr 126 „Zaczarowane Podwórko”. Wykorzystuje ona elementy pedagogiki planu daltońskiego w celu rozwoju umiejętności współpracy, samoobsługi, odpowiedzialności oraz refleksji.
Niektóre grupy z naszego przedszkola wykorzystują założenia innowacji i tym samym metody w swojej pracy. Niniejszy tekst przybliży Państwu historię, założenia oraz metodykę pracy w oparciu o plan daltoński.
Rys historyczny
Choć plan daltoński czy też laboratoryjny plan daltoński dopiero zyskuje popularność, nie jest on nowopowstałą koncepcją pedagogiczną. Pierwsza publikacja prezentująca tę koncepcję została opublikowana w 1922 roku, przez jej twórczynię, Helen Parkhurst w książce pt. Education on Dalton Plan. Publikacja, była owocem wielu lat pracy i obserwacji podejmowanych działań w przestrzeni szkolnej.
Gdy w 1905 roku Parkhurst rozpoczynała swoją karierę nauczycielską, w małym miasteczku, wówczas nie było ujednoliconego systemu edukacyjnego oraz wypracowanych standardów nauczania. Parkhurst otrzymała 40-osobową grupę dzieci w różnym wieku i z różnymi trudnościami. Aby pomóc każdemu z uczniów, a za razem pracować w grupie wpadła na pomysł indywidualizacji pracy. Z pomocą uczniów przerobiła szkolny magazyn na klasę. Każdy z zakamarek sali dostosowała do nauki jednego przedmiotu inspirując się ośrodkami zainteresowań Owidiusza Decroly’ego(1). W wyposażeniu sali w niezbędne materiały chętnie pomagali rodzice. Dzięki czemu w krótkim czasie powstała sala laboratoryjna, umożliwiająca dzieciom prowadzenie własnych doświadczeń i obserwacji. Celem takiego działania było zastąpienie masowego nauczania na rzecz dostosowania tempa nauczania do indywidualnych potrzeb każdego z dzieci oraz wypracowaniu poczucia odpowiedzialności za podjęte działania.
Istotny wpływ na obecną formę metody miała również współpraca Parkhurst z Marią Montessori(2) i prowadzenie przez nią seminariów dla nauczycieli z tej metody. W 1920 roku wdrożyła metodę laboratoryjnego planu w szkole średniej w mieście Dalton w Massachusetts, skąd wzięła się ostateczna nazwa metody.
Plan daltoński w Polsce
Pierwsza publikacja autorstwa Parkhurst została przetłumaczona i wydana w Polsce w 1928 roku. Od tego czasu na terenie kraju powstało kilka szkół pracujących tym systemem. II Wojna Światowa położyła kres wszelkim inicjatywom edukacyjnym. Natomiast po 1945 roku nie poszukiwano alternatywnych rozwiązań edukacyjnych, wdrożono systemy jednorodnego nauczania dla każdego, nakierowane na naukę pamięciową.
Współcześnie plan daltoński zyskuje coraz większą popularność, szczególnie w przedszkolach.
4 Filary planu daltońskiego
Metoda według założeń autorki dzieli się na trzy obszary tak zwane filary, czwarty został współcześnie dodany, jako ważny element uzupełniający całość. Filary planu daltońskiego, to odpowiedzialność samodzielność, współpraca i refleksja.
Odpowiedzialność:
- umożliwianie wychowankom dokonywania wyborów, za które będą odpowiedzialni (np. funkcja dyżurnego),
- podejmowanie odpowiedzialności za własne inicjatywy (np. zakończenie rozpoczętego zadania) ,
- dobrze zorganizowane otoczenie,
- jasno określone zasady,
- naukę radzenia sobie w różnych sytuacjach (np. proszenie o pomoc rówieśników, nie tylko dorosłych),
- samodzielne wybieranie potrzebnych do pracy materiałów oraz dbanie o porządek w miejscu pracy.
Samodzielność:
- korzystanie z instrukcji czynnościowych (wykonywanie czynności przez wzorowanie się na ilustracjach),
- rozwiązywanie małych problemów przez rozmowy z rówieśnikami,
- organizacja sali umożliwiająca samodzielność w działaniu (np. dostęp do pomocy i materiałów dydaktycznych, porządkowych).
Współpraca:
- wspieranie prac zespołowych przez nauczyciela,
- udział w różnych formach współpracy (np. uczenie się od siebie, współdziałanie),
- przyjmowanie różnych ról podczas prac zespołowych (np. lidera, tutora),
- działanie wspólnie, jako grupa nie tylko w mniejszych zespołach,
- udzielanie sobie wzajemnej pomocy.
Refleksja:
- ewaluacja zadań przez dzieci (np. co mi się [nie]podobało?, co było dla mnie trudne/ łatwe?, czego zabrakło/było za dużo?, itd),
- obserwacja i krytyczna ocena swoich działań przez nauczyciela,
- wyciąganie wniosków na przyszłość.
W oparciu o powyżej opisane filary i treści programowe oparte zostają konkretne działania, które w ciągu roku są realizowane w przestrzeni grupy. Umożliwiają one systematyczny rozwój i osiąganie kolejnych poziomów dojrzałości oraz opanowanie kluczowych kompetencji (np. współpracy, myślenia krytycznego, rozwiązywania problemów). Do realizacji tych działań wykorzystywane są różnorodne pomoce ułatwiające opanowanie umiejętności z każdego filaru.
Pomoce daltońskie
Zarówno Montessori, jak i Parkhurst zdawały sobie sprawę z wagi pomocy edukacyjnych w nauczaniu dzieci. Dlatego też stworzyły konkretne materiały do pracy, umożliwiające wizualizację, manipulację oraz kontrolę błędu. Przykładowymi pomocami daltońskimi stosowanymi w naszym przedszkolu są kolorowe dni tygodnia, sygnalizator, zegar daltoński, obowiązki – dyżurni, pary uczniowskie.
Kolorowe dni tygodnia to tabliczki z nazwami dni tygodnia, do których przyporządkowany jest jeden kolor. Pomoc ta utrwala nazwy dni tygodnia oraz rytm ich występowania, nawet jeśli dzieci nie potrafią czytać (przez kodowanie koloru i nazwą). Praca z pomocą polega na zaznaczaniu codziennie nowego dnia, nazywanie go. W naszym przedszkolu dodatkowo nad dniem są piktogramy z zajęciami dodatkowymi lub czynnościami regularnym. Dzieci podczas zaznaczania bieżącego dnia informują grupę, jakie czynności/ zajęcia będą realizowane.
Sygnalizator informuje dzieci o formie pracy. Czerwone pole oznacza pracę samodzielną, zwiększa możliwość koncentracji uwagi dzieciom łatwo rozpraszającym się oraz pozwala na skupienie uwagi na działaniu. Sygnał ten wspomaga również odroczenie uwagi i rozwój samodzielnego myślenia/dedukowania. Żółty kartonik, to sygnał do konsultacji między rówieśnikami. Pozwala to na rozwój umiejętności społecznych oraz kompetencji tutorskich. Zielone światło, to czas konsultacji z nauczycielem, w przypadku gdy samodzielność i współpraca koleżeńska nie przyniosły rezultatów. Należy jednak podkreślić, że pomoc ta nie służy dyscyplinowaniu czy określaniu zachowania grupy. Jest ona wyłącznie wyznacznikiem rodzaju pracy lub sposobu spędzania czasu np. żółte światło zabawy w parach lub małych grupach, zielone światło czas zabaw całej grupy.
Obowiązki, to przydział zadań, jakie dzieci realizują w ciągu danego tygodnia w przestrzeni sali. Zadania mają za zadanie kształtować poczucie odpowiedzialności oraz samodzielności. Wybór dyżurnych następuje przez zgłoszenie się dzieci do wykonywania danej funkcji lub losowanie imienia. Pod piktogramami z zadaniami przypięte jest imię dziecka, żeby każdy w dowolnym momencie mógł sprawdzić kto i co robi.
Pary uczniowskie pozwalają na lepszą organizację pracy przy ćwiczeniach, dodatkowo każde dziecko ma możliwość skonsultowania trudności z drugą osobą oraz rozwijają umiejętności społeczne. W grupach młodszych pary są wizualizowane za pomocą zdjęć dzieci przypiętych obok siebie. W grupach starszych wystarczą tabliczki z imionami. Dzieci dobierają się w pary samodzielnie lub przez losowanie na początku tygodnia i pozostają w nich do piątku.
Zegar daltoński różni się od klasycznego zegara kolorystyką tarczy oraz ilością wskazówek, ale cel ma taki sam odmierzanie czasu. Dzięki podziałowi tarczy na różne odstępy 5, 10, 15 i 30 minut można wyznaczyć konkretny przedział czasu na wykonanie zadania. Daje, to dzieciom szansę do samodzielnej kontroli upływu czasu oraz uczy ile czasu potrzebują na wykonanie jakiejś czynności.
Wszystkie pomoce są wprowadzane pojedynczo i poprzedzone dokładnym omówieniem. Dopiero, kiedy dzieci wpadają w rytm pracy z danym narzędziem wprowadzane jest kolejne.
Już w pierwszych tygodniach pracy z wykorzystaniem innowacji w zerówce zauważalne było zaangażowanie dzieci w korzystanie z pomocy. Sumiennie pilnowały siebie i innych podczas wykonywania obowiązków dyżurnych i w razie potrzeby służyły sobie nawzajem pomocą. Sygnalizator pomógł w rozwoju relacji społecznych oraz ośmielił dzieci do poszukiwania samodzielnie pomocy. Dzięki parom uczniowskim znacznie poprawiła się organizacja i skrócił czas podziału do prac, przez co dzieci miały więcej czasu na realizację zadania.
Pozytywne efekty pracy skłaniają mnie do kontynuowania pracy w oparciu o założenia planu daltońskiego, a także do włączania większej ilości oferowanych narzędzi.
Jeśli zaciekawiła Państwa opisana metoda, zachęcam do odwiedzenia Centrum Edukacji Daltońskiej na stronie https://www.plandaltonski.pl/. A jeśli jesteście Państwo zainteresowani wdrażaniem planu daltońskiego w domu zapraszam do zapoznania się z artykułem Domowy plan daltoński https://www.plandaltonski.pl/publikacje/domowy-plan-daltonski-kinga-kwiatkowska/.
Przypisy:
(1) Metoda ośrodków zainteresowań, to system dydaktyczny, który O. Decroly zastosował w szkole eksperymentalnej w Brukseli. Program pracy wychowawczej oparł on na zasadzie „wychowania do życia przez życie”. Na miejsce odrębnych przedmiotów nauczania wprowadził tzw. ośrodki zainteresowań, tj. tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci. Metoda ta zdobyła wielki rozgłos w świecie, wywarła też znaczny wpływ na reformę nauczania początkowego w Belgii. [W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny – Metoda ośrodków zainteresowań]
(2) Montessori, Maria włoska lekarka i pedagog, twórczyni popularnego w całym świecie systemu wychowania przedszkolnego, zw. metodą Montessori. Metoda M. , pozostawia dzieciom pełnię swobody w rozwijaniu spontanicznej aktywności, w urządzaniu „domu”, jego sprzątaniu, gotowaniu, hodowli roślin i zwierząt. Duże znaczenie przypisywała M. rozwijaniu zmysłów dzieci, czemu służy odpowiednio pod tym kątem przemyślane wyposażenie przedszkola i jego otoczenia. [W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny – Maria Montessori]
Bibliografia:
- A. Sowińska, R. Sowiński, Od nauczania do uczenia się. Nasz plan daltoński, Wydawnictwo SOR-MAN, Łódź 2017;
- E. Janus, Przedszkole z pomysłem. Plan daltoński krok po kroku., Wydawnictwo SOR-MAN, Łódź 2020;
- W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny. Wydanie trzecie, Wydawnictwo Akademickie “Żak” , Warszawa 2001.
Autorka: mgr Anna Zoń
