O co warto dbać, żeby wspierać rozwój mózgu u dziecka? Przede wszystkim o zdrowe i pełne miłości relacje, takie które budują zaufanie, uczą rozwijania umiejętności oraz rozbudzają ciekawość i chęć nauki. A jak można to zrobić?
- Okazywanie uczuć, zainteresowania i akceptacji
Nie wystarczy samo uczucie miłości do dziecka, trzeba je okazywać każdego dnia, ale w sposób który rozwinie u dziecka poczucie wartości własnej i znaczenia. Nadmierna ochrona lub kontrola, wyręczanie i ratowanie dziecka na każdym kroku oraz stawianie nadmiernie wygórowanych oczekiwań do takich sposobów nie należą.
Badania wskazują, że dzieci, którym rodzice okazują ciepło i wsparcie, cechuje niższy poziom kortyzolu, tzw. hormonu stresu, a tym samym lepiej sobie radzą w sytuacjach stresowych. Wspólny czas, śmiech i przytulanie, słuchanie dziecka i uczestniczenie w jego zainteresowaniach sprawi, że poczuje się ono akceptowane i kochane, a te doświadczenia pozytywnie wpłyną na rozwój jego mózgu.
- Ćwiczenie komunikacji
Rozwój mowy następuje wtedy, kiedy dziecko ma możliwość mówienia i słuchania innych w bezpośrednim kontakcie. Dziecko, które ma taką możliwość ok. 4 r. ż. będzie posiadało zasób nawet sześciu tysięcy słów, potrafiło konstruować zdania złożone z pięciu-sześciu słów, a jego zasób nowych wyrazów może się powiększać o kilka nowych słów dziennie.
Rozmowa z przedszkolakiem to prawdziwa sztuka, wymaga poczucia humoru i cierpliwości. Przedszkolaki zadają dużo pytań, bo w ten sposób się uczą (to świadczy o ich ciekawości i chęci poznania niemalże wszystkiego!).W rozmowie z przedszkolakiem warto tez samemu zadawać pytania, ważne żeby były otwarte, pełne ciekawości i pozostawiały miejsce na rozwinięcie i przemyślenie odpowiedzi, np. „Co najbardziej podobało ci się dzisiaj w przedszkolu?” albo „Jak mogłabyś rozwiązać ten problem?”, „Jak chciałbyś spędzić wolny dzień?”, „Co mógłbyś zrobić, kiedy się zdenerwujesz/zasmucisz?”. Przy tak sformułowanych pytaniach krótkie nie lub tak nie wystarczy, ale najważniejsze, żeby rodzic uważnie słuchał.
- I jeszcze więcej czytania.
Zawsze jest odpowiedni czas, by zacząć. Książki otwierają przed dziećmi nowe światy i rozwijają wyobraźnię, a w trakcie czytania następuje stymulowanie procesu myślenia i nauki. Oprócz wieku dziecka kryterium doboru odpowiedniej lektury powinny też stanowić jego zainteresowania. Warto postarać się czytać ciekawie, wyrażać emocje, podkreślać charakterystykę bohaterów, pokazywać ilustracje i zapewniać czas na pytania i wyjaśnienia – to rozbudzi większą ochotę do czytania. I należy przygotować się na powtórki, bo przedszkolaki uczą się przez powtarzanie. Jeśli coś lubią to mogą słuchać i robić to bez końca, w ogóle się przy tym nie nudząc. Wspólne czytanie to też świetny moment na budowanie więzi.
Równie dobrym sposobem na stymulowanie mózgu do uczenia się jest opowiadanie historii, tych fantastycznych i tych rodzinnych i o nich też można później z dzieckiem porozmawiać.
- Odkrywanie poprzez doświadczanie
Innymi słowy zachęcanie do ciekawości. Świat można odkrywać na wiele sposobów: biegając, zwiedzając, jeżdżąc na rowerze, eksperymentując czy bawiąc się. Znając swoje dzieci można im stwarzać mnóstwo okazji do poznawania świata rozwoju i nauki. Dzieci nie lubią robić czegoś z przymusu, rzadko doceniają wtedy dobre chęci rodziców. Za to z radością angażują się w to co lubią. Dzieci przedkładają też robienie nad patrzenie, doświadczanie nad teorię i warto im na to pozwolić, nawet jeśli narobią przy tym trochę bałaganu. Niektóre dzieci już w wieku przedszkolnym wykazują konkretne talenty i zainteresowania oraz ciekawość konkretnymi tematami. I choć możliwe, że nie będą długotrwałe, to warto za nimi podążać i na ich fundamentach rozwijać ciekawość i kreatywność dziecka. Dzięki próbowaniu różnych rzeczy i uczestniczeniu w różnych zajęciach dziecko będzie rozwijać poczucie własnej wartości i sprawczości oraz chęć doświadczania nowych rzeczy.
- Telewizja? Tak, ale w ograniczonym czasie
Telewizor nie powinien stanowić głównego centrum rozrywki, nie powinien stać się sposobem na spędzanie wspólnego, wolnego czasu w domu. To, co już wiemy na temat wpływu ekranów na dojrzewający mózg, nie nastraja optymistycznie. Naukowcy i psychologowie rozwojowi uważają, że nadmiar telewizji może zmienić sposób funkcjonowania mózgu. Oglądanie jest co do zasady czynnością bierną, w tym czasie w mózgu nie zachodzi zbyt wiele procesów. Nawet programy edukacyjne nie są właściwą formą rozwoju dla dzieci. Zmieniający się co chwila kolorowy format obrazu nie wspiera umiejętności koncentrowania uwagi ani rozwijania krytycznego myślenia. Jednak to co pokazuje telewizja jest kolorowe i przyciąga uwagę i może sprawić, że oczekiwania dziecka związane z ciekawą nauką nie będą miały pokrycia w rzeczywistości, więc szybko nastąpi zniechęcenie szkołą. Im mniej czasu dziecko spędzi przed jakimkolwiek rodzajem ekranu, tym lepiej dla dziecka.
- Pozytywna dyscyplina
Zawstydzanie karanie i poniżanie mają swój konkretny wpływ na strukturę mózgu dziecka i nie jest to wpływ pozytywny. Tego typu metody nie sprzyjają również budowaniu zdrowych relacji. Dyscyplina oparta na miłości, wzajemnym szacunku i możliwości uczenia się, pomaga rozwinąć dziecku cechy pożądane w dorosłym życiu, jak odpowiedzialność i pewność siebie. Wprowadzenie zdrowych zasad i pozwolenie dziecku na uczestniczenie w ich opracowaniu, a następnie spokojne i konsekwentne egzekwowanie ich, dadzą dużo lepsze długofalowo rezultaty niż kara i przymus.
- Zaakceptowanie swojego dziecka
Każde dziecko jest wyjątkowe. Należy to przyjąć do wiadomości i zaakceptować. Dziecko poznaje świat, ale również siebie, poprzez obserwowanie, słuchanie i doświadczanie wszystkiego wokół. To jakie przekonanie wytworzy na własny temat w dużej mierze zależy od przekazu, jaki otrzyma ze strony dorosłych, szczególnie rodziców i nauczycieli. Akceptowanie dziecka takim jakim jest, buduje w nim poczucie własnej wartości, wspiera prawidłowy rozwój mózgu, zachęca do rozwijania swoich umiejętności i próbowania nowych rzeczy, a przecież właśnie te cechy pomogą mu stawić czoła wyzwaniom, które pojawią się na jego życiowej drodze.
- Wielozmysłowe uczenie się
Dzieci uczą się, poznają świat zmysłami, tego typu doświadczenia wzbogacają rozwój ich mózgu. Należy zapewnić dziecku jak najwięcej okazji do wąchania, dotykania, słuchania i smakowania. Pod troskliwą opieką dorosłych takie działania będą bezpieczne i rozwijające. Wykorzystywanie wszystkich zmysłów zwiększy zdolność uczenia się dziecka i wzbogaci jego doświadczenia.
- Nauka poprzez zabawę
Zabawa to dla dziecka naturalna aktywność, jest jak laboratorium różności, w którym dziecko może zdobywać różne doświadczenia, rozwijać umiejętności, eksperymentować, wchodzić w nowe role, poznawać co jest dla niego dobre, a co takie nie jest, rozwijać się ruchowo, społecznie, emocjonalnie i poznawczo. To, czego dzieci potrzebują, to niekontrolowane i niemodelowane przez rodziców czas i przestrzeń do spędzania wolnego czasu, żeby mogły podążać za własną wyobraźnią i zainteresowaniami. Dorośli powinni zapewnić czas, warunki i odpowiednie materiały, a następnie dać dziecku wolną rękę i pozwolić na zabawę po swojemu.
- Zaangażowanie w życie przedszkolne dziecka
W życiu większości dzieci w wieku od 3 do 6 lat przedszkole odgrywa bardzo ważną rolę. Znaczną część dnia dzieci spędzają pod opieką nauczyciela. Pozostawienie swojego dziecka pod opieką obcej osoby może być dla rodzica trudne, ale świadomość, że osoba z zewnątrz również może się dobrze zatroszczyć o dziecko i jego rozwój, będzie pomocne w tej sytuacji. Wybór przedszkola to ważna kwestia, podobnie jak współpraca z nauczycielami i angażowanie się we wspólne działania na terenie przedszkola. Dodatkowo to wspaniały pomysł na spędzanie razem czasu i przekazanie komunikatu: jesteś dla mnie ważny. Zaangażowanie w sam proces wspiera rozwój, buduje poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i stanowi dobry fundament na przeszłość.
- Zadbanie o siebie
Opieka nad pełnym energii i ciekawym wszystkiego przedszkolakiem to intensywna praca na pełen etat. Wyspany i zadowolony dorosły będzie lepszym rodzicem. Troszczenie się o siebie również musi być priorytetem. Warto znaleźć czas na uprawianie sportu, wysypianie się (w miarę możliwości), realizowanie swoich zainteresowań i ogólnie robienie rzeczy sprawiających przyjemność. Szanując siebie rodzic daje przykład dzieciom, jak szanować samych siebie i innych. Dbanie o swój własny dobrostan nie jest wyrazem egoizmu -tylko mądrości.
Opracowała:
Magdalena Wasilewska – Badziak
Na podstawie: J. Nelsen, C. Erwin, R.A. Duffy „Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków”